mijksenaar

OUVERTURE / enkele voorbeelden
1 auto-aansteker
Hier wordt duidelijk gemaakt dat het belangrijk is dat de vormgeving van een nieuw product visuele informatie moet bieden. Anders kan het finaal mis gaan.

2 lijnennetkaart
1989 ontwierp Hans van der Kooy een geschematiseerde lijnenkaart voor het Amsterdamse Gemeentevervoerbedrijf.
Als snel werd deze kaart vervangen door een studiegroep van de Technische Universiteit Delft. , omdat de kaart te onduidelijk was.
(Dit probleem was er al eerder in 1977, een kaart ontworpen door Massimo Vignelli in 19 77, die vervangen werd door een topografische oplossing van John Taurenac.)

3 Challenger ongeluk
In 1986 verongelukte het ruimteveer Challenger bij de lancering op Cape Canaveral, zeven astronauten kwamen hierbij om het leven.
Edward Tufte, hoogleraar statistiek, grafisch ontwerpen en politieke economie, is van mening dat, indien dezelfde gegevens op een betere manier waren gepresenteerd, er een verband zichtbaar was geweest tussen de kans op falen. Het had wellicht voorkomen kunnen worden door exploratie van de grafiek.

4 architectuur
Hoewel er een kentering valt op te merken onder de nieuwe generatie architecten, is er met hun aandacht voor de herkenbaarheid van functies aan de buitenkant van gebouwen en de vindbaarheid van ruimten binnen, iets ernstigs misgegaan. Toch is al in de ontwerpfase van een gebouw zeer goed aan te geven op welke plekken bezoekers informatie nodig hebben (schema) en - wat belangrijker is- hoe een goede structuur informatie over routes en bestemming overbodig kan maken.
"De onvindbare entree van de Kunsthal in Rotterdam naar ontwerp van Rem koolhaas zal binnenkort zelfs worden verplaatst"

5 Swatch horloge
Het Swatch horloge hielp de Zwitsere horloge-industrie uit het slop, maar om te kunnen zien of we de trein halen of optijd op college zullen zijn, moeten we in verband met de slechte afleesbaarheid ruim de tijd nemen.

6 vliegtuid deuren
De deuren van het vliegtuigfabrikant Fokker bleken veel te ingewikkeld te zijn, dat zelfs een instructie hiervoor te lastig zou worden. Het advies luidde daarom een ander ontwerp van de deur te maken.

Conclusie;
Voor vele producten zowel hedendaagse als ongebruikelijke dient er een goede instructie te zijn, ook al lijkt het logies.
Niet alleen moet er perse een instructie zijn, ook moet er gekeken worden naar het product zelf, en of deze niet een simpelere ontwerp zou kunnen hebben.

VORM OF FUNCTIE?
Duidelijk zijn aspecten herkenbaar uit de aangrenzende werelden van het industrieel ontwerpen, het grafisch ontwerpen, de vormleer en de psychologische functie, met hier en daar een vleugje bedrijfskunde en constructie. Toch is het zinvo, terwille van de duidelijkheid bij de discussie over onderwijs en onderzoek, het terrein van de visuele informatie zo scherp mogelijk af te bakenen. De afbakening maakt samenwerking gemakkelijker. Vormgevers ambiëren het vermogen om door andere disciplines gevonden waarden en uitgangspunten samen te voegen tot een bruikbaar geheel, dat meer waard is dan de som der delen, of, zoals Josef Albers stelt: 1+1 kan bij vormgeving ook 3 zijn. Een poging om vast te stelen waaruit vormgeving bestaat, lijkt, gezien de talloze eerdere mislukkingen, een hachelijke en onpraktische bezigheid die waarschijnlijk meer vragen oproept dan beantwoord. Wellicht komt dat ook doordat er - zoals Robert Kinross in zijn voortreffelijke essay Modern Typography stelt - grenzen zijn aan het abstracte debat en dat stellingen over vormgeving mede afhankelijk zijn van hun verwezenlijking in echte producten.

VORMGEVING VAN WAT?
Deze vraag impliceert dat vormgevers 'het doen' met iets dat al bestaat, zoals een kok kookt met voedsel en een gasfornuis. In dit geval gaat het om het vormgeven van informatie. Dat begrip is echter hard op weg sterk te devalueren. Er is immers bij onderlinge menselijke communicatie altijd sprake van een of andere vorm van informatie. Beter is het daarom te spreke van aanwijzingen over het gebruik van een product. Dat kan een apparaat of een werktuig zijn, maar ook een dienst of een voorziening. Een product kan zelf visuele informatie geven zoals een klok, kalender, plattegrond, grafiek, bewegwijzering, computer. Maar daarnaast kan het gebruik van een product aanvullende visuele informatie noodzakelijk maken, zoals die is te vinden op een toetsenbord, bedieningspaneel of in een gebruiksaanwijzing.

WELKE VORM?
Immers, tegenwoordig geldt: 'funcion van have any form'. De zinsnede is een afgeleide van het bekende, soms omstreden credo 'form follows function', dat is geen publicatie over dit onderwerp breekt! En dus ook hier niet. Het wordt toegeschreven aan de Amerikaanse architect Louis Sullivan, die deze stelling in een lezing in 1896 introduceerde.

Later roemden Henry van de Velde en Le Corbusier de Noord-Atlantische lijnschepen als voorbeelden van functionalisme en van 'zuivere, fraaie, heldere, schone en gezonde architectuur'.
Maar deze schepen zaten vol met elementen die niet louter met nut van doen hadden.

Firmitas duurzaamheid, sterkte
Utilitas nuttigheid, bruikbaarheid
Venustas bekoorleikheid, schoonheid

Deze eigenschappen heb ik aan praktische gebruik tacten aan te passen met '3B-formule'; Betrouwbaarheid, Bruikbaarheid en Bevrediging.

Nederlandse vormgevers zoals Piet Zwart, Sandberg en de ontwerpers van Total Design die nog in 1967 in hun ontwerp van de bewegwijzering voor het nieuwe Schiphol uitsluitend kleine letters voorschreven. Toch had leesbaarheidsonderzoek omstreeks 1960 al aangetoond wat iedere typograaf natuurlijk al lang wist, dat de herkenbaarheid van namen vooral bij zoektaken zoals bewegwijzering en formulieren beduidend toenam door elke naam of zin te laten beginnen met een hoofdletter.
Een andere dogma uit de tijd waarin het nieuwe Schiphol werd opgeleverd, was dat pictogrammen slechts tot communicatie 'ruisvorming zouden leiden en daarom inferieur waren aan in betekenis immers volstrekt eenduidig tekst.
- te benadrukken of af te zwakken
- te vergelijken of er rangorde in aan te brengen
- te groeperen of te sorteren
- te selecteren of weg te laten
- herkenbaar te maken of te laten verassen
- op onderhoudende wijze te presenteren

Algemeen kan je zeggen dat in het conceptuele model informatie zo eenvoudig, helder en eenduidig mogelijk moet zijn. Maar in de presentatie mag zij rijk zijn aan details, die bij voorkeur in verschillende niveaus moeten worden aangebracht. Daardoor kan elke gebruiker er individuele genoegens aan beleven, dus 'voor elck wat wils'.

De uitdaging aan onderzoekers en ontwerpers is om de basis-principes van het vormgeven verder zichtbaar te maken en de mogelijkheden te onderzoeken van een gemeenschappelijke grammatica voor overdracht van informatie door middel van beeld en tekst.

VISUELE INFORMATIE
Een belangrijke historische voorbeeld, vervaardigd door de Franse igenieur Charles Joseph Minard (1781-1870). Edward Tufte, de auteur van de boeken The Visual Display Of Quantitative Informatie, niemt het wellicht de mooiste grafische voorstelling ooit die getekend is.
Minard comvineert op briljante wijze statische informatie (aantallen, maatschappen en temperatuurverloop), met topografische gegevens. Toch zijn grafische voorstelling in tegenstelling tot wat vele menen minder geschikt voor de ongeoefende lezer.

Otto Neurath introduceerde zijn Isotype-methode omstreeks 1936. De kern van zijn methode werd gevormd door een 'visueel woerdenboek' van ongeveer tweeduizend symbolen en bijbehorend visuele grammatica.

GRAFISCHE VARIABELEN
cartograaf Jacques Bertin definieert hier in de basiselementen van visuele informatie en hun onderlinge relatie. Bertin onderscheidt groote, toonwaarde, textuur, richting, kleur en vorm.
Deze indeling van visuele beeldmiddelen maakt het mogelijk om vooraf de inhoudelijke elementen van bijvoorbeeld een instructieboek of een bedieningspaneel, maar ook tijdschrift te analyseren en daar vervolgens geschikte variabelen aan toe te kennen.

HULDE AAN HET ALLEDAAGSE
Inspiratie komt niet alleen af van het beeldend kunst maar ook van het alle dagelijkse dingen zoals muziek en de natuur.
Ontwerpers van het grafische gebruiksproducten zouden zich veel meer moeten laten beinvloeden door de visuele rijkdom van alledaagse producten. De meeste van hen -even als de meeste kunsthistorici overigens- ervaren zulke objecten echter al banaal, ordinaar en vulgair.

EXPERIMENT OF VAKMANSCHAP
We worden overstelpt met resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Niettemin is het bedroevend om te zien hoe weinig daarvan is terug te vinden in de vormgeving van visuele informatie.
Het is te vrezen dat het nog even zal duren voordat er weer sprake is van een zeker evenwicht tussen inhoud en vorm, met plaats voor 'bevredigende functionaliteit'.

ONTWIKKELINGEN
Met de grootschalige introductie van micro-elektronica, toepasbaar in vrijwel elk denkbaar product, is het aantal functies per product duizelingwekkend gestegen.
Het gevolg van deze ontwikkeling is steeds dikkere gebruiksaanwijzingen, steefds complexere bedieningspanelen en overvolle plattegronden.

Details kan niet meer uitgelicht worden, behalve als je een close-up maakt in een instructie.
De beelden moeten vereenvoudigd worden.

VORM NA INHOUD
Omstreeks 1873 schreef Multatuli in zijn idee 1197: 'Zoekts - door zeer vlytingen arbeid, o kunst-adapten! - inhoude machtig te worden. De vorm zal u toegeworpen worden!'

OVER OPLEIDING EN ONTWERPERS'
Vormgeving komt steeds meer onder druk te staan van disciplines die schijnbaar duidelijk tast- en meetbare gegevens werken.
Vormgeving vormt het bindend element in het productontwerpen.
Onderwijs kan studenten helpen bij het verwerven van kennis en inzicht en het stimuleren van, zoals ontwerper Walter Nikkels het omschrijft, 'spitsvondigheid, creativiteit, nieuwsgierigheid en noeste vlijt op het terrein van technieken en materialen.